Reciprociteit is wederkerigheid in gedrag. Niet zomaar actie – reactie. Reciprociteit is een wederkerige voorspelbare reactie op een actie.
Reciprociteit in communicatie is de manier hoe mensen reageren op hoe je ze benadert. Zie het als een ouderwetse weegschaal die in evenwicht moet worden gebracht. We reageren instinctief. Als iemand ons op een bepaalde manier benadert, zorgen we voor evenwicht door op “een passende manier” te reageren.
Klinisch psycholoog Timothy Leary publiceerde in 1957 zijn Interpersonal Diagnosis of Personality (24,2 mb – pdf). Zijn aanname dat gedrag gedrag oproept gaf hij vorm in het interpersoonlijk circumplex of de interpersoonlijke cirkel. Een interactiemodel dat wij nu de Roos van Leary noemen. Zelfde noemde Leary het model nooit de Roos van Leary.
Boven – samen: leidend en helpend
Onder – samen: meewerkend en volgend
Boven – tegen: concurrerend en aanvallend
Onder – tegen: opstandig en teruggetrokken 
In communicatie is kennis van reciprociteit misschien wel je sterkste wapen. Wat is reciprociteit? Hoe gebruik je reciprociteit in communicatie?
Roos van Leary: model van actie en reactie. Reciprociteit in communicatie.
Net als 99% van de modellen die online te vinden zijn, is de Roos van Leary die we hier gemaakt hebben niet helemaal correct. Het originele model van Leary is enigszins naar links gekanteld. We hebben hier gekozen voor een recht model, omdat het de duidelijkheid ten goede komt.
Gedrag dat gedrag oproept: reciprociteit
Leary bedacht dat de manier van benaderen een bepaalde reactie oproept. Maar de Roos van Leary levert veel meer op.
Roos van Leary in het kort
Door de roos eerst te simplificeren en terug te brengen tot vier kwadranten wordt de Roos van Leary eenvoudiger te begrijpen. De roos wordt in vieren gedeeld door een x-as (relatie) en een y-as (dominantie/leiderschap).
Relatie: de x-as van de Roos van Leary
De horizontale as toont of er sprake is van een relatie. Links is ego. Links heeft niks met relatie. Van links worden anderen niet (met opzet) beter. De begrippen zijn: tegen, taakgericht, autonomie, maar vooral ik en mij.
Rechts is letterlijk de kant van samen: wij, helpend, vrienden.De relatie heeft één heel belangrijke eigenschap. Het versterkt zichzelf. Hij/zij die gaat voor de coöperatie (samen-gedrag) zal andere stimuleren hetzelfde gedrag te vertonen. Andersom zullen de aanvallende eenpitters storm oogsten. Leary noemt dit symmetrisch gedrag.
Dominantie en leiderschap (y-as)
De verticale as toont de mate van dominantie en/of leiderschap. De alpha mannetjes en alpha vrouwtjes zijn bovenin te vinden, want de plaats van dominantie en leiderschap is boven.
Niet of nauwelijks dominant? Dan is jouw plaats onderaan.
Met dominant gedrag zorg je bij anderen voor een tegengestelde reactie, dus dominante personen zullen vaak onderdanig gedrag oproepen en andersom. Leary noemt dit complementair gedrag.
Wie het bovenstaande in acht neemt, kan met de kennis van het interpersoonlijk circumplex of de interpersoonlijke cirkel anticiperen op gedrag.
Situatie 1: twee mensen in hetzelfde kwadrant
Twee mensen in hetzelfde deel (hetzelfde kwart), handhaven het gedrag. M.a.w. ze houden hun gedragingen in stand:
- Beiden boven – samen: kan elkaar stimuleren, maar kan ook zorgen voor machtsstrijd.
Wie zorgt voor wederzijdse acceptatie en waardering creëert een zeer werkbare situatie. - Beiden onder – samen: een leiderschapsvacuum.
De productiviteit is bij deze combinatie minimaal. Initiatiefloos. - Beiden boven – tegen: een gegarandeerde machtsstrijd.
De vonken zullen er af vliegen! Deze karakters vinden het gewoon om hun doel ten koste van alles te bereiken. - Beiden onder – tegen: azijnpissers united.
Het lijkt weleens alsof redacties dit soort mensen aantrekken, maar door de kritische houding en de strenge houding naar anderen en zichzelf leveren de teamleden wel hoge kwaliteit. En de baas? Dat is een andere diersoort!
Situatie 2: twee mensen met tegenovergesteld gedrag
Wie het gedrag van een ander wil versterken, gaat voor de complementair gedrag. Vertoon het gedrag dat exact aan de andere kant van de roos staat en je zult scoren.
Situatie 3: gedrag verticaal spiegelen
Gedrag met de y-as als spiegel. De moeilijkste rol is voorbehouden aan degene die de andere positief wil beïnvloeden. Om dit te bereiken moet je op dezelfde hoogte aan de andere kan van de y-as gaan zitten. Een inspannend proces waarvan het resultaat op zich laat wachten.
Reciprociteit algemener
Naast reciprociteit zoals hierboven besproken is er ook een veel algemenere (maar overeenkomende) vorm zoals te lezen is op Wikipedia:
Reciprociteit is onder andere in de sociologie, economie, zoölogie, populatiebiologie en evolutiebiologie een sociaal verschijnsel waarin één organisme (bijvoorbeeld een mens) bereid is een ander een dienst te verlenen wanneer het organisme weet dat het hiervoor op een later tijdstip een wederdienst kan verwachten, of op dat moment zelf die wederdienst bewijst.
In de biologische verschijningsvorm komt dit (bijvoorbeeld) neer op het delen van vergaard voedsel en het verkrijgen hiervan op een ander tijdstip, naar aanleiding van de eerdere bereidheid tot delen.
Klinisch psycholoog Timothy Leary publiceerde in 1957 zijn Interpersonal Diagnosis of Personality (24,2 mb – pdf). Zijn aanname dat gedrag gedrag oproept gaf hij vorm in een interactiemodel wat wij nu de Roos van Leary noemen.