Veiligheidsketen?

De onderdelen worden vaak benoemd als processen, maar dat is alleen zo als het woord proces wordt gezien als samenvoeging van een groot aantal (deel)processen. Vandaar dat ComBron omwille van de duidelijkheid kiest voor het woord onderdeel.

Ieder onderdeel van de veiligheidsketen vormt een onmisbare solitaire schakel, dus ieder onderdeel van de veiligheidsketen is even belangrijk. Onderdelen die verwaarloosd worden, kunnen als zwakke schakels de kans op een ramp of crisis of op een niet adequate respons of nazorg verhogen.

Proactie

Bij proactie worden er actief maatregelen genomen om de structurele oorzaken van onveiligheid en incidenten uit te bannen. Voorbeelden zijn het aanpassen van een bestemmingsplan, het weigering van een vergunning voor een groot evenement of het aanpassen van de infrastructuur.

Proactie kan risico’s weren, maar ook risico’s spreiden. Vaak wordt gedacht aan het weigeren van een nieuwe inrichting (bijvoorbeeld een vuurwerkfabriek of een tankstation met LPG), maar het kan ook andersom. Hierbij valt te denken aan het niet toestaan van een attractiepark in een industriegebied.

Het voordeel van proactie is dat het risico wordt weggenomen of beter wordt verdeeld. Nadelen van proactie kan het schaden van belangen en een toename van kosten opleveren. Hierbij moet worden gedacht aan extra vervoerskosten, extra kosten voor preventie door externe oorzaken (twee raffinaderijen naast elkaar), etc.

Preventie

Bij preventie worden maatregelen ter voorkoming van het ontstaan van incidenten en het beheersbaar houden van incidenten genomen. Voorbeelden hiervan zijn het het beschikbaar maken van kennis, controleren (toezicht) en het in kaart brengen van situaties zodat er bijvoorbeeld bij het bestrijden van een brand een inventarisatie van object, risicofactoren en middelen beschikbaar is.

Eerdere crises en rampen tonen aan dat wet- en regelgeving zelden de calamiteit veroorzaken, maar dat ze ook niet kunnen voorkomen dat zich calamiteiten voordoen. Vast staat wel dat regelgeving bijdraagt aan preventie en dat het niet (goed) naleven ervan aanleiding kan vormen voor grote ongelukken zijn. In bijna alle gevallen waarbij in de afgelopen dertig jaar grote calamiteiten plaatsvonden was een dossier opgebouwd met geconstateerde onvolkomenheden, inclusief aanschrijven richting de overtreder. Het bestaan van een dossier veroorzaakt na een calamiteit imagoschade bij bestuurders en de betrokken ketenorganisaties waarbij de overheidsorganisaties doorgaans de schuld krijgen van het voorval. Het bestaan van het belastende dossier keert zich dan tegen de overheid en niet tegen de veroorzaker.

Preparatie

Bij preparatie worden maatregelen genomen die ervoor zorgen dat er zo optimaal mogelijk kan worden gehandeld tijdens een calamiteit, zoals:

• het opstellen van rampenplannen;
• het oefenen van procedures tijdens een (virtuele) ramp of crisis;
• het verzorgen van EHBO- en brandweercursussen;
• het trainen van (lokale) bestuurders op crisissituaties.

Voorbereiding op ongevallen en calamiteiten helpt de omvang van de gevolgen van calamiteiten te beperken.

Voorbeeld:

Het is niet alleen zo dat gebouwen sneller en veiliger ontruimd worden als er regelmatig geoefend wordt; het brengt ook onvoorziene omstandigheden aan het licht zoals het handelen van de BHV-organisatie de reactie van de gebruikers van het gebouw.

Repressie

Bij repressie bevinden we ons niet meer in de fase waarbij we aandacht moeten besteden aan de mogelijkheid dat zich een calamiteit voordoet. Repressie is het actieve antwoord op een incident dat zich daadwerkelijk (op het zelfde moment) voordoet. Als er voldoende is geoefend, dan zal dat nu vruchten afwerpen.

Alhoewel preparatie (ervaring) van onschatbare waarde is, dient hierbij wel te worden opgemerkt dat geen enkel draaiboek ooit volledig zal aansluiten op de werkelijkheid.

Nazorg

Tijdens de nazorg worden maatregelen genomen om zo snel en zo goed mogelijk terug te (kunnen) keren naar de gewone gang van zaken. Nazorg vergt veel tijd en beïnvloedt de beeldvorming en het oordeel over het crisismanagement.

Nazorg wordt snel onderschat, maar kost aanzienlijk meer inzet en middelen dan de acute fase. De zondebok die bij het onderdeel preventie genoemd wordt, krijgt hier vorm. Ze negatieve rol van de overheid wordt versterkt als ambtelijke organisaties ogenschijnlijk lang bezig zijn met de afhandeling van de crisis. De samenleving verwacht herdenkingsbijeenkomsten, directe psychosociale ondersteuning en snelle financiële afwikkeling. Ook als dit niet mogelijk is. Het werk en de bevindingen van onderzoekscommissies staan voor burgers los van het faciliteren van hulp.